ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ - Le fantôme de la liberté (1975)

«Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΚΑΙ Ο BUNUEL ΜΑΣ ΔΕΙΧΝΕΙ ΓΙΑΤΙ…»

«ΜΙΑ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ, ΒΙΑΙΗ ΚΩΜΩΔΙΑ»

«ΣΤΟ ΣΑΘΡΟ ΕΔΑΦΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΧΑΡΑΖΕΙ ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ»

«ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ…»

«ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΑ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΟΓΑ ΛΟΓΙΚΗ»

«Ένα κατόρθωμα, ένας θρίαμβος από έναν σκηνοθέτη που χειρίζεται δεξιοτεχνικά τα πιο απίθανα μπλεξίματα και αντιφάσεις. Είναι πολύ αστεία, σίγουρα, αλλά να θυμάστε: με τον Buñuel, γελάς μόνο όταν πονάει»

Roger Ebert

«Η παραγωγή οπτικά είναι εκθαμβωτική. Το καστ μεγάλο και πρώτης τάξης, αλλά η παρουσία που μας καταπλήσσει περισσότερο είναι ο γερο-δάσκαλος, έξω απ’ την οθόνη, που δοκιμάζει ανελέητα τη λογική μας και το χιούμορ μας»

New York Times

ΣΤΟΥΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥΣ ΑΠΟ 26/08/2010 ΣΕ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ ΜΕ ΚΑΙΝΟΥΡΙΕΣ ΚΟΠΙΕΣ 35 mm

Η ΤΑΙΝΙΑ

Ένα γεγονός που απεικονίζεται στον πίνακα του Γκόγια «3 Μαΐου 1808», ζωντανεύει: Ισπανία, 1808. στρατιώτες του Ναπολέοντα εκτελούν μια ομάδα επαναστατών, που δεν θέλουν τη γαλλική κυριαρχία και την «ελευθερία» που τους επιβάλλεται. Πριν πεθάνουν φωνάζουν «Κάτω η ελευθερία». Μεταφερόμαστε στη σημερινή εποχή. Γαλλία. Παρακολουθούμε μια σειρά από ασύνδετα, παράδοξα, τυχαία, και, πολλές φορές, κωμικά γεγονότα στη ζωή των αστών. Ένας άντρας φαίνεται να πουλάει πορνογραφικά καρτ-ποστάλ σε κοριτσάκια, τα οποία όμως τελικά απεικονίζουν αξιοθέατα. Στην εξοχή, στρατιώτες επιδίδονται στο κυνήγι αλεπούς!

Σε ένα επαρχιακό ξενοδοχείο, μια νοσοκόμα παίζει χαρτιά με μια παρέα καλόγερων, που χρησιμοποιούν εκκλησιαστικά αντικείμενα για μάρκες! Στο ίδιο ξενοδοχείο, άλλοι φιλοξενούμενοι είναι αιμομίκτες και σαδομαζοχιστές. Πίσω, στο Παρίσι, ένα κοριτσάκι αγνοείται ενώ βρίσκεται συνέχεια δίπλα στους γονείς του, ένας ελεύθερος σκοπευτής που σκοτώνει περαστικούς αθωώνεται από το δικαστήριο…. Ακόμα, σε ένα επίσημο δείπνο σε ένα αστικό σπίτι, οι καλεσμένοι κάθονται πάνω σε λεκάνες τουαλέτας χωρίς να τρώνε και πάνε για φαγητό στον καμπινέ-κουζίνα! Ένας επιθεωρητής της αστυνομίας δέχεται ένα τηλεφώνημα από το φάντασμα της νεκρής αδελφής του ενώ, αλλού, διαδηλωτές που φωνάζουν «Κάτω η ελευθερία» δέχονται τα πυρά της αστυνομίας…

Η πιο αντισυμβατική ταινία του Buñuel, Το φάντασμα της ελευθερίας είναι ένα σουρεαλιστικό «διαμάντι». Μέσα από την ασύνδετη αφήγηση και τον παραλογισμό, ο σκηνοθέτης αυτή τη φορά ερευνά όχι μόνο τις κοινοτυπίες της καθημερινής ζωής των αστών αλλά και πώς αυτές αποτελούν ένα είδος πλασματικής ελευθερίας, η οποία καταπιέζει την πραγματική φύση των ανθρώπων.

Μετά την επιτυχία της Διακριτικής γοητείας της μπουρζουαζίας, ο Buñuel είχε την ελευθερία να κάνει όποια ταινία ήθελε. Με συνεργάτες και πάλι τους Silberman-Carrière στην παραγωγή και το σενάριο αντίστοιχα, ο Buñuel γυρίζει άλλον έναν θρίαμβο ενάντια στην αστική ηθική, Το φάντασμα της ελευθερίας. Η ταινία, από την πιο ώριμη περίοδο του έργου του, συνοψίζει όλα τα θέματα που τον απασχολούσαν για πάνω από 30 ταινίες: εκκλησία, αστική συμβατικότητα, έμφυτες καταπιεσμένες ορμές, στρατός, εξουσία, δικαιοσύνη…

Η δομή της αφήγησης είναι πρωτότυπη και απρόβλεπτη. Ο θεατής βιώνει μια ακόμη μεγαλύτερη αίσθηση ασυνέχειας από προηγούμενες ταινίες του Buñuel, μια αίσθηση αφηγηματικής «ελευθερίας», η οποία, και αυτή, όπως και η αστική «ελευθερία», είναι απλώς ένα φάντασμα… Τα γεγονότα έχουν επεισοδιακό χαρακτήρα και, για τη μεταφορά μας από το ένα συμβάν στο άλλο, αποφεύγεται το μοντάζ. Αντίθετα, με έναν πανέξυπνο τρόπο, που εντείνει το τυχαίο των καταστάσεων, η κάμερα ακολουθεί τους διάφορους χαρακτήρες από το ένα αφηγηματικό κομμάτι στο άλλο, χρησιμοποιώντας τους ως «συνδετικούς κρίκους».

Η υπόθεση δεν έχει πολύ σημαντικό ρόλο και καμία ιστορία δεν ολοκληρώνεται. Τα γεγονότα που παρακολουθούμε πολλές φορές είναι εξωφρενικά, γκροτέσκα και κωμικά αλλά παρουσιάζονται με μεγάλη φυσικότητα, χωρίς να σχολιάζονται ποτέ. Αν προσπαθήσουμε να εκλογικεύσουμε όσα βλέπουμε στην ταινία, θα χάσουμε το νόημα. Η εικόνα είναι αυτή που έχει σημασία. Αυτή είναι και η ομορφιά της ταινίας: οι εικόνες είναι εκεί και απλώς υπάρχουν, ανοιχτές σε πολλές και διαφορετικές αναγνώσεις.

Ωστόσο, μπορούμε να διακρίνουμε στην ταινία πολλά στοιχεία που επαναλαμβάνονται σε όλο το έργο του Buñuel. Εδώ, η καυστική σάτιρα και η ειρωνεία τσακίζουν κόκαλα: οι καλόγεροι είναι ιερόσυλοι και χαρτόμουτρα, οι αστυνομικοί δεν διαφέρουν από κακομαθημένα σχολιαρόπαιδα, η συγκαταβατικότητα της αστικής συμπεριφοράς φτάνει στο σημείο να αγνοεί το εμφανές (το κοριτσάκι που αγνοείται), οι στρατιώτες έχουν τον πόλεμο για σπορ, η ομαλότητα των ανούσιων τυπικών και της ευγένειας κρύβουν το σεξουαλικό βίτσιο ενώ και οι ανθρώπινες φυσικές ανάγκες αντιστρέφονται, για να δείξουν τη γελοιότητα της αστικής κοσμιότητας. Μέσα από όλα αυτά τα σουρεαλιστικά συμβάντα, ο Buñuel αμφισβητεί για άλλη μια φορά αυτή την επίφαση ελευθερίας που έχει «στοιχειώσει» την αληθινή ανθρώπινη φύση, με τη μορφή των αυστηρών ηθικών κανόνων από την εκκλησία, την εξουσία, την αστική κοινωνία.

Στο Φάντασμα της ελευθερίας ο «δαιμόνιος» Buñuel δεν αφήνει κανέναν από αυτούς τους κανόνες έξω από τη σουρεαλιστική, κωμική κριτική του. Οι αστοί είναι για γέλια, η ζωή είναι απρόβλεπτη, η κοινωνία αποτελείται από παράλογους, καταπιεστικούς και παρακμιακούς θεσμούς. Φαίνεται λοιπόν δίκαιο, όταν οι σημερινοί διαδηλωτές φωνάζουν «Κάτω η ελευθερία», όπως οι Ισπανοί πριν από δύο αιώνες, ενάντια στην ψεύτικη ελευθερία που προτείνεται σε κάθε εποχή από τους εξουσιαστικούς θεσμούς.