«Inception» (2010) - Ενας γρίφος για θεατές

The Observer

«Μπαμπά, τι νομίζεις ότι σήμαινε όταν το τοτέμ άρχισε να κουνιέται πέρα δώθε;» Πολλοί γονείς θα ακούσουν δύσκολες ερωτήσεις σαν κι αυτήν καθώς θα βγαίνουν από το σινεμά έχοντας δει το «Ιnception» (στην Ελλάδα θα αρχίσει να προβάλλεται στις 24/8/2010). Μερικοί αναπόφευκτα θα απαντήσουν: «Εεε... τι ακριβώς έκανε το τοτέμ;» προκαλώντας μεγάλη απογοήτευση στα βλαστάρια τους.

Ακόμα και ο Λεονάρντο ντι Κάπριο, πρωταγωνιστής της περίπλοκης ταινίας του Κρίστοφερ Νόλαν, έχει προτρέψει τους θεατές να δουν δυο φορές το «Inception». Πιστεύει ότι η δεύτερη φορά αποσαφηνίζει τα δύσκολα σημεία της πλοκής και επιτρέπει να αναδειχτούν καλύτερα οι ερμηνείες. Ο Ντι Κάπριο μιλάει με το πλεονέκτημα της εκ των υστέρων γνώσης. Τον Φεβρουάριο, παραδέχθηκε ότι το σενάριο «δεν έβγαζε νόημα για πολλούς από μας στη διάρκεια των γυρισμάτων». Απορημένοι θεατές που δεν έχουν τον χρόνο να πάνε να ξαναδούν την ταινία αναζητούν απαντήσεις στο twitter, όπου το φιλμ επανειλημμένα εμφανίζεται στην κορυφή της λίστας με τα πιο πολυσυζητημένα θέματα.

Το θρίλερ, που εκτυλίσσεται εν πολλοίς μέσα στον εγκέφαλο των πρωταγωνιστών του στη διάρκεια του ύπνου, μοιάζει πολύ στη δομή του με βιντεογκέιμ. Στήνει έναν κόσμο όπου η αφήγηση είναι αναστρέψιμη και πολλά πράγματα μπορούν να συμβαίνουν την ίδια στιγμή, με διαφορετικές ταχύτητες.

Μακρά παράδοση

Oταν ένας σκηνοθέτης δαπανά 200 εκατ. δολάρια για να σκορπίσει τη σύγχυση στους θεατές του, το πράγμα φαίνεται παρακινδυνευμένο. Στην πραγματικότητα, ο Νόλαν ακολουθεί μια παλιά κινηματογραφική παράδοση. Η τέχνη τού να προκαλείς το κοινό με μια ανεξιχνίαστη πλοκή ή μια ανατρεπτική αφηγηματική τεχνική έχει μακρά και ένδοξη ιστορία, σύμφωνα με τον κριτικό του Observer Φίλιπ Φρεντς.

«Κάποτε πίστευα ότι όταν μια ταινία γινόταν αμέσως κατανοητή, είχε αποτύχει», λέει ο βετεράνος κριτικός, που εγκωμίασε το «Inception» την περασμένη εβδομάδα. Υπενθυμίζει ότι ο περίφημος «Πολίτης Κέιν» του Ορσον Ουέλς είχε αντιμετωπιστεί με τον ίδιο τρόπο όταν πρωτοπροβλήθηκε το 1941. Το κοινό δυσκολευόταν να καταλάβει τι σήμαινε το «Rosebud» που επαναλαμβανόταν σαν κρυπτογραφικό μήνυμα στην ταινία. Η τάση των σκηνοθετών να αποπροσανατολίζουν το κοινό κορυφώθηκε με τη γέννηση της Νουβέλ Βαγκ στη Γαλλία. Οι «ανεξιχνίαστες» ταινίες του Αλέν Ρενέ, για παράδειγμα, όπως η «Χιροσίμα αγάπη μου» και το «Πέρσι στο Μαρίεμπαντ» (1961) ήταν και οι δύο επηρεασμένες από την πειραματική γραφή του nouveau roman και τις αφαιρετικές τάσεις στην τέχνη. «Οπως είχε πει ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ «μια ταινία πρέπει να έχει αρχή, μέση και τέλος, αλλά όχι αναγκαστικά μ' αυτή τη σειρά»», μας θυμίζει ο Φρεντς.

Αλλοι κριτικοί δεν ήταν τόσο γενναιόδωροι απέναντι στο ταλέντο του Νόλαν να προκαλεί σύγχυση. Ο Ρεξ Ριντ, στον New York Observer, έγραψε ότι «ο Νόλαν είναι ένας κομψός χολιγουντιανός καλαμαράς από το Λονδίνο που οι ταινίες του αποτελούν κολοσσιαία σπατάλη χρόνου, χρήματος και μονάδων IQ», ενώ ο Τζον Αντερσον της Wall Street Journal έγραψε ότι «πρέπει να είσαι αναλυτής συστημάτων της NASA για να ξεδιαλύνεις την πλοκή».

Εξερευνητές ονείρων

Μία από τις εννοιολογικά πιο περίπλοκες στιγμές είναι όταν ο Ντι Κάπριο, ένας έμπειρος «εξερευνητής ονείρων», υιοθετεί την ταυτότητα ενός φανταστικού αρχηγού εσωτερικής ασφάλειας, του μίστερ Τσαρλς, ως τέχνασμα για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που βιώνουν τα μέλη της ομάδας του καθώς εργάζονται σ' ένα «όνειρο μέσα σε όνειρο», σκουντουφλώντας μέσα στο κεφάλι του κοιμισμένου «στόχου» τους. Οι θεατές κάνουν σκληρή προσπάθεια να παρακολουθήσουν την εξέλιξη, έχοντας αποδεχτεί πρόθυμα τη φουτουριστική υπόθεση της ταινίας ότι έχει γίνει τεχνικά εφικτό να εισέλθει κανείς στα όνειρα άλλων ανθρώπων.

Η συζήτηση στο Ιντερνετ εστιάζει ως επί το πλείστον στο νόημα των διαφορετικών ονειρόκοσμων που έχει δημιουργήσει ο Νόλαν. Η πραγματική δεξιοτεχνία του Νόλαν, από εμπορική άποψη, είναι ότι δημιούργησε μια ταινία που ήδη λειτουργεί σαν το κομπιούτερ γκέιμ που πιθανότατα θα γίνει σύντομα.

Το κόλπο που χρησιμοποιείται στο «Inception», να αφήνεται η ιστορία με ανοιχτό σε εικασίες τέλος, ανήκει επίσης σε μια καθιερωμένη κινηματογραφική παράδοση, υποστηρίζει ο Φρεντς. «Ο κίνδυνος, βέβαια, αν αφήσεις πολλά ανεξήγητα πράγματα», λέει ο Φρεντς, «είναι να πάψουν να νοιάζονται οι θεατές για το τι συμβαίνει στην ταινία».